کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

روش ها و مراحل کالیبراسیون

برای انجام کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی باید یک فرایند مشخص و گام به گام دنبال شود. این فرایند شامل بررسی عملکرد دستگاه، تنظیم مقادیر اندازه گیری و مقایسه آن با استاندارد های مرجع است.

- بررسی اولیه دستگاه: در روش کالیبراسیون ابتدا وضعیت کلی دستگاه بررسی می شود تا اطمینان حاصل شود که از نظر ظاهری سالم است و هیچ گونه آسیب فیزیکی ندارد.
- استفاده از استاندارد های مرجع: از ابزار های مرجع مانند وزنه های استاندارد، محلول بافر و دماسنج های کالیبره شده استفاده می شود تا دقت دستگاه ارزیابی شود. در صورتی که اختلافی بین مقدار اندازه گیری شده و مقدار واقعی وجود داشته باشد، دستگاه باید تنظیم شود.
- تنظیم دستگاه بر اساس خطای اندازه گیری: تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی بسته به نوع دستگاه متفاوت است. برای مثال، در کالیبراسیون ترازو از وزنه های استاندارد با دقت بالا استفاده می شود تا صحت اندازه گیری تایید شود. در کالیبراسیون pH متر، از محلول های بافر استاندارد استفاده می شود تا میزان خطای دستگاه تصحیح گردد. دستگاه هایی مانند اسپکتروفتومتر و انکوباتور نیز با استفاده از مواد و تجهیزات مرجع تنظیم می شوند.

- ثبت نتایج کالیبراسیون و مقایسه با مقادیر استاندارد: پس از انجام تنظیمات، باید نتایج کالیبراسیون ثبت شود تا در آینده بتوان روند تغییرات دستگاه را بررسی کرد.
- صدور گواهی کالیبراسیون و نگهداری سوابق: بعد از انجام روش کالیبراسیون، گواهی معتبر صادر می شود و سوابق آن برای مراجعات بعدی نگهداری می گردد. نگهداری سوابق کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی برای رعایت استاندارد های بین المللی ضروری است.

چرا کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی مهم است؟

- جلوگیری از خطا های آزمایشگاهی: خطا در اندازه گیری می تواند بر نتایج آزمایش ها تاثیر منفی بگذارد و باعث ایجاد مشکلاتی در تحلیل داده ها شود. انجام دوره ای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی به کاهش این خطا ها کمک می کند.
- رعایت استاندارد های بین المللی: مطابقت با استاندارد های کالیبراسیون مانند ISO 17025، GMP و GLP برای بسیاری از آزمایشگاه ها الزامی است. این استاندارد ها تضمین می کنند که نتایج آزمایشگاهی معتبر و قابل اطمینان باشند.
- افزایش عمر مفید تجهیزات: تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی به صورت منظم باعث می شود که دستگاه ها دچار خرابی کمتری شوند و عملکرد آن ها در طولانی مدت حفظ شود.

روش کالیبراسیون تجهیزات رایج در آزمایشگاه ها

کالیبراسیون ترازو آزمایشگاهی:
- استفاده از وزنه های استاندارد برای بررسی دقت ترازو
- تنظیم مجدد دستگاه در صورت مشاهده انحراف از مقدار واقعی
کالیبراسیون pH متر:
- استفاده از محلول های بافر استاندارد (pH ۴، ۷، ۱۰)
- تنظیم نقطه صفر و شیب الکترود برای اطمینان از دقت اندازه گیری
کالیبراسیون اسپکتروفتومتر:
- بررسی دقت طول موج با استفاده از محلول های مرجع
- تنظیم دستگاه برای تطابق با مقادیر استاندارد
کالیبراسیون انکوباتور و آون:
- بررسی دمای داخلی با دماسنج کالیبره شده
- تنظیم دستگاه برای حفظ دما در محدوده استاندارد

اهمیت کالیبره کردن تجهیزات آزمایشگاهی

- جلوگیری از خطا های آزمایشگاهی: خطا در اندازه گیری می تواند بر نتایج آزمایش ها تاثیر منفی بگذارد و باعث ایجاد مشکلاتی در تحلیل داده ها شود. انجام دوره ای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی به کاهش این خطا ها کمک می کند.
- رعایت استاندارد های بین المللی: مطابقت با استاندارد های کالیبراسیون مانند ISO 17025، GMP و GLP برای بسیاری از آزمایشگاه ها الزامی است. این استاندارد ها تضمین می کنند که نتایج آزمایشگاهی معتبر و قابل اطمینان باشند.
- افزایش عمر مفید تجهیزات: تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی به صورت منظم باعث می شود که دستگاه ها دچار خرابی کمتری شوند و عملکرد آن ها در طولانی مدت حفظ شود.

محل کالیبراسیون ابزار و تجهیزات آزمایشگاهی

محل انجام کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی تأثیر زیادی بر دقت نتایج دارد. باید محیطی که در آن روش کالیبراسیون انجام می شود، پایدار و کنترل شده باشد. شرایطی همچون دما، رطوبت، گرد و غبار و ارتعاشات می توانند باعث ایجاد خطا در اندازه گیری ها شوند.
بنابراین، بهترین محل برای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی باید دارای شرایط محیطی ثابت و مناسب باشد. در آزمایشگاه های با استاندارد های بالا، اغلب اتاق های مخصوصی برای کالیبراسیون دستگاه ها در نظر گرفته می شود که مجهز به تجهیزات کنترل دما، رطوبت و تهویه مناسب هستند.

استاندارد ها و مقررات مرتبط

- برای اطمینان از دقت و صحت اندازه گیری ها، کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی باید مطابق با استاندارد های بین المللی انجام شود. یکی از مهم ترین استاندارد های مربوط به این حوزه، ISO 17025 است که الزامات مربوط به کیفیت و دقت آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون را مشخص می کند.
- مطابق با ISO 17025، آزمایشگاه ها باید از روش های تایید شده برای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی استفاده کنند و تمامی سوابق مربوط به کالیبراسیون را نگهداری نمایند. علاوه بر این، استاندارد های دیگری مانند GMP و GLP نیز به رعایت دقت در روش کالیبراسیون و تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی تاکید دارند.
- برخی از سازمان های ملی نیز مقررات خاصی برای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی تعیین کرده اند که بر اساس نوع صنعت و کاربرد دستگاه ها متفاوت است. آزمایشگاه هایی که تحت نظارت سازمان های استاندارد فعالیت می کنند، موظف اند برنامه ای منظم برای روش کالیبراسیون داشته باشند و از تجهیزات و ابزار های کالیبراسیون معتبر استفاده کنند.
- با رعایت استاندارد ها و اجرای صحیح کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی، می توان دقت و صحت عملکرد دستگاه ها را تضمین کرد و از مشکلات ناشی از اندازه گیری های نادرست جلوگیری نمود.

تجهیزات و مواد لازم برای کالیبراسیون

برای انجام کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی به ابزار ها و مواد استانداردی نیاز است که دقت اندازه گیری را تضمین کند. این تجهیزات بسته به نوع دستگاه متفاوت است اما برخی از مهم ترین آن ها شامل موارد زیر است:
- وزنه های استاندارد که برای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی مانند ترازو ها استفاده می شود. این وزنه ها دارای دقت بالا هستند و باید مطابق با استاندارد های بین المللی تایید شده باشند.
- محلول های بافر که در روش کالیبراسیون pH متر ها به کار می رود. این محلول ها معمولا دارای pH مشخصی مانند ۴، ۷ یا ۱۰ هستند و به تنظیم و بررسی دقت pH متر ها کمک می کنند.

- دماسنج های مرجع که برای تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی مانند انکوباتور ها، آون ها و اتوکلاو ها استفاده می شود. این دماسنج ها باید دارای تاییدیه استاندارد باشند.
- منابع نور استاندارد که در روش کالیبراسیون اسپکتروفتومتر ها استفاده می شود تا دقت طول موج بررسی شود.
- گیج های فشار و رطوبت سنج های استاندارد که برای تجهیزات مرتبط با کنترل فشار و رطوبت در آزمایشگاه ها به کار می رود.
استفاده از ابزار های مناسب و تایید شده در کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی باعث می شود دقت دستگاه ها در محدوده استاندارد باقی بماند و از بروز خطا های اندازه گیری جلوگیری شود.

چه زمانی تجهیزات آزمایشگاهی را کالیبره کنیم؟

یکی از نکات مهم در کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی تعیین فواصل زمانی مناسب برای اجرای روش کالیبراسیون است. هر دستگاه بسته به میزان استفاده، شرایط محیطی و حساسیت اندازه گیری نیاز به تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی در بازه های زمانی مشخص دارد.
- دستگاه هایی که به صورت مداوم در حال استفاده هستند و دقت آن ها برای آزمایش های حیاتی اهمیت دارد، باید در فواصل زمانی کوتاه تری کالیبره شوند.

- عواملی مانند تغییرات دمایی، رطوبت، گرد و غبار و جابه جایی دستگاه می تواند بر دقت اندازه گیری تاثیر بگذارد و باعث شود که نیاز به کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی زودتر از موعد مشخص شده باشد.
- دستورالعمل های استاندارد مانند ISO 17025 معمولا بازه های زمانی مشخصی برای روش کالیبراسیون تجهیزات مختلف ارائه می دهند که باید مطابق با آن ها عمل شود.
به طور کلی، تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی باید به صورت دوره ای انجام شود و برنامه کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی باید بر اساس نوع دستگاه و شرایط محیطی آن تنظیم گردد.

مزایای کالیبراسیون منظم تجهیزات آزمایشگاهی

کالیبراسیون منظم تجهیزات آزمایشگاهی مزایای زیادی دارد که در نهایت باعث بهبود دقت نتایج آزمایشگاهی و عملکرد صحیح دستگاه ها می شود. این مزایا شامل موارد زیر است:
- افزایش دقت نتایج آزمایشگاهی: با انجام کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی به طور منظم، می توان از دقت اندازه گیری دستگاه ها اطمینان حاصل کرد و از بروز خطا های احتمالی جلوگیری کرد.
- طول عمر بیشتر تجهیزات: انجام کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی به صورت دوره ای، عمر مفید دستگاه ها را افزایش می دهد و از خرابی زودهنگام آن ها جلوگیری می کند.
- رعایت استاندارد های بین المللی: کالیبراسیون منظم تجهیزات آزمایشگاهی به آزمایشگاه ها کمک می کند تا به استاندارد های کالیبراسیون بین المللی مانند ISO 17025 و GMP پایبند بمانند.
- کاهش هزینه های تعمیرات: با انجام کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی به صورت منظم، مشکلات دستگاه ها قبل از اینکه به خرابی های بزرگ تبدیل شوند شناسایی و رفع می شوند، که در نتیجه هزینه های تعمیرات کاهش نیز می یابد.

مشکلات رایج در کالیبراسیون و راه حل ها

در فرایند کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید که باعث کاهش دقت و صحت اندازه گیری ها شود. شناسایی این مشکلات و اجرای روش کالیبراسیون صحیح به حفظ عملکرد بهینه تجهیزات کمک می کند. در ادامه برخی از مشکلات رایج و راه حل های پیشنهادی ارائه شده است.
دستگاه بعد از کالیبراسیون همچنان دقت کافی ندارد:
یکی از مشکلات متداول این است که حتی پس از انجام تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی، دستگاه همچنان مقادیر نادرستی را نمایش دهد. این مشکل ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد:
- استفاده از ابزار های مرجع نامعتبر: اگر ابزار های استاندارد مانند وزنه های استاندارد، محلول های بافر یا دماسنج های مرجع دارای انحراف باشند، فرایند کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی نیز دقت لازم را نخواهد داشت. استفاده از ابزار های معتبر و تایید شده طبق استاندارد های کالیبراسیون ضروری است.
- خطای کاربر در اجرای روش کالیبراسیون: در صورتی که اپراتور به درستی روش کالیبراسیون را انجام ندهد یا تنظیمات اشتباهی را اعمال کند، دستگاه ممکن است همچنان خطای اندازه گیری داشته باشد. آموزش صحیح پرسنل و اجرای دستورالعمل های استاندارد می تواند این مشکل را برطرف کند.
- فرسودگی یا آسیب فیزیکی دستگاه: اگر کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی انجام شود اما دستگاه هنوز دقت لازم را نداشته باشد، ممکن است قطعات داخلی آن دچار آسیب شده باشند. در این حالت، باید دستگاه توسط متخصص بررسی و در صورت نیاز تعمیر یا تعویض شود.

دستگاه بعد از مدت کوتاهی دوباره دچار خطا می شود:
گاهی اوقات دستگاه بعد از روش کالیبراسیون برای مدت کوتاهی عملکرد درستی دارد اما به سرعت دچار انحراف می شود. این مشکل می تواند به چند دلیل اتفاق بیفتد:
- شرایط محیطی نامناسب: دما، رطوبت، گرد و غبار و ارتعاشات می توانند بر عملکرد دستگاه تاثیر بگذارند. برای جلوگیری از این مشکل، باید تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی در محیطی پایدار و مناسب انجام شود.
- عدم نگهداری صحیح دستگاه: اگر دستگاه به درستی تمیز و نگهداری نشود، ممکن است قطعات آن به سرعت دچار مشکل شوند. رعایت برنامه نگهداری و سرویس های دوره ای در کنار کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی می تواند از این مشکل جلوگیری کند.
- استفاده از نمونه های آلوده یا نادرست: در برخی دستگاه ها مانند pH متر ها و اسپکتروفتومتر ها، استفاده از نمونه های نادرست باعث ایجاد خطا در نتایج می شود. قبل از انجام روش کالیبراسیون باید اطمینان حاصل شود که نمونه های مورد استفاده دارای دقت کافی هستند.

عدم ثبت و مستند سازی صحیح نتایج کالیبراسیون:
در بسیاری از آزمایشگاه ها، عدم ثبت دقیق اطلاعات کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی باعث می شود که مشکلات گذشته شناسایی نشود و دستگاه ها دچار خطا های مکرر شوند. برای رفع این مشکل:
- تمامی اطلاعات مربوط به روش کالیبراسیون باید مستند شود تا در صورت نیاز امکان بررسی وجود داشته باشد.
- داده های ثبت شده باید با استاندارد های کالیبراسیون مطابقت داشته باشد و سوابق به درستی نگهداری شود.
- بررسی دوره ای نتایج کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی می تواند به شناسایی مشکلات و جلوگیری از تکرار آن ها کمک کند.
با رعایت این نکات و اجرای دقیق روش کالیبراسیون، می توان از مشکلات رایج جلوگیری کرد و دقت تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی را در بالاترین سطح حفظ نمود.

مستند سازی و ثبت نتایج کالیبراسیون

مستند سازی دقیق فرایند کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی نقش بسیار مهمی در حفظ کیفیت و اطمینان از دقت تجهیزات دارد. تمام مراحل روش کالیبراسیون باید ثبت شود تا در صورت نیاز امکان بررسی مجدد و تحلیل تغییرات عملکرد دستگاه وجود داشته باشد.
در مستند سازی تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی باید اطلاعات زیر ثبت شود:

- مشخصات دستگاه شامل مدل، شماره سریال و تاریخ کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی
- مقادیر اندازه گیری شده قبل و بعد از روش کالیبراسیون
- ابزار های مرجع و استاندارد هایی که برای تنظیم دستگاه های آزمایشگاهی استفاده شده است.
- نام و مشخصات فردی که روش کالیبراسیون را انجام داده است.
- تاریخ بعدی کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی
این اطلاعات باید در یک سیستم مستند سازی قابل اطمینان ذخیره شود تا در صورت نیاز به ممیزی یا بررسی، مدارک لازم برای اثبات دقت تجهیزات وجود داشته باشد. رعایت این اصول به آزمایشگاه ها کمک می کند تا از نظر استاندارد های بین المللی مانند ISO 17025 مورد تایید قرار بگیرند و عملکرد تجهیزات آن ها همیشه در بالاترین سطح دقت قرار داشته باشد.

آدرس: تهران ، اتوبان چمران جنوب - نرسیده به میدان توحید- باقرخان غربی -پلاک ۱۰۱ - واحد ۳